Tarih Tetkikleri Dergisi

Roger Bacon’un Opus Maius Adlı Eserinde Moğollar ve Egemenliklerindeki Ülkelere İlişkin Bilgilere Dair

Altay Tayfun Özcan — 2024-06-30

Orta Çağ Avrupası’nın en önemli bilim insanlarından biri olan Roger Bacon (1214–1292) tarafından 1260’lı yıllarda kaleme alınan Opus Majus (Büyük Çalışma) onun akademik hayatının en görkemli üretimidir. Dönemin papası olan IV. Clementis’e sunulmak üzere hazırlanan bu eserde Roger Bacon, astronomiden matematiğe, kimyadan teoloji konularına varıncaya kadar pek çok alana hâkim bir kişi olduğunu gösteriyordu. Şüphesiz ki Roger Bacon bu eseri ile, kendi zamanına olduğu kadar, kendinden sonraki yıllarda bilimsel çabalara da önemli bir katkı sundu. Sunduğu katkılardan birisi de coğrafya alanında son yıllarda yaşanan muazzam gelişmeleri ele almaktı. Moğolların 1241’de Avrupa’ya düzenledikleri seferden sonra onlarla diplomatik temas kurmak adına yapılan girişimler, Avrupalıların daha önce bilmedikleri pek çok bölgenin bilinir hale gelmesine neden olmuştu. Roger Bacon da bu gelişmelere şahitlik etmekle kalmayarak söz konusu bilgileri eserine dahil ederek duyurmanın heyecanını yaşıyordu. Bu sırada ele aldığı konuların başında da Moğollar, yaşadıkları bölge ve egemenlikleri altındaki halklarla ilgili hususlar geliyordu. Şüphesiz ki buradaki bilgileri coğrafya ile ilgili diğer bilgilerine göre çok daha önemli bir kaynağa dayanıyordu. Eserinde de açık bir şekilde ifade ettiği gibi ele aldığı bu bilgiler Moğolistan’a gitmiş olan tanıdığı Rubruklu Willem’in aktardıklarına dayanıyordu.

Bu çalışmada Roger Bacon’un eserinde Moğollar, egemenlikleri altındaki bölgeler ile burada yaşayan halklara ilişkin kayıtlar değerlendirilecektir.

Bir Kadı'nın (Edirneli Şânî Efendi) Sakk Eserinde Yer Alan Asker Kişilerin Dava Kayıtlarına Dair Değerlendirme

Onurcan Karadağ — 2024-06-30

Osmanlı Devleti’nde askerî sınıf kavramı oldukça geniştir. Söz konu tabirde ehl-i örf ve ehl-i şer‘ iltimasını elde eden kişiler askerî sınıf kavramı içerisinde değerlendirilmiştir. Fiili olarak askerlik mesleğinde olan kişilerin kadı mahkemesinde adli işlemlere tabi olma zorunluluğu yokken, şer’iyye sicillerinde bu tür örnekler görmemiz önemli husustur. Ayrıca sakk eserlerinde de yer alan sicil suretlerine asker kişilerin adli kayıtlarının konmuş olması mühimdir. Bizim bu çalışmada esas gayemiz askerlik mesleğinde olan kişilere ait dava kayıtlarının 17. yüzyıla ait bir sakk eserine sirayet etmiş olması ve söz konusu adli dava kayıtlarını incelemektir. Sözünü ettiğimiz sakk eserindeki mahkeme kayıtlarında hususen 17. yüzyılın ilk yarısına ait dava kayıtları yer almaktadır. Buradan hareketle eserdeki askerleri konu edinen dava kayıtlarının 1600-1650 yılları arasında olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Çalışmada Edirneli Şânî Efendi’nin Sakk-ı Şânî adlı eserinde yer alan asker kişilerin dava kayıtları tahlil edilecek ve adı geçen asker kişilerin içtimai hayatlarına dair birtakım sonuçlar çıkarılmaya çalışılacaktır.

Sadakat Döneminde Muhalif Kadınlar

Esma Vildan Türkan — 2024-06-30

Bu makalede Sultan II. Abdülhamid döneminde hususi eğitimli muhalif kadınlar incelenecektir. Sultan II. Abdülhamid’in kurduğu yönetim anlayışı, her alanda tam bir kontrolü gerektiriyordu. Bu otoriter yönetim, tabi olarak muhaliflerini de üretmiştir. Yeni Osmanlılarla başlayan bu muhalefet, II. Abdülhamid otoritesi altında Jön Türkler olarak görülmüştür. Bu muhalefet hareketini yürütenler genellikle erkekler olmakla birlikte, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kadınların da görünmeye başladığı dikkat çekmektedir. Dil bilen, okuyan araştıran entelektüel çevrelere girebilen ve padişaha karşı olan bu kadınlar farklı faaliyetlerle siyasi kimliklerini ortaya koymuşlardır. Muhalif kadınlar bu makalede genel olarak iki grupta ele alınmış bulunmaktadır. Bu gruplardan birisi düşünceleri itibariyle muhalefet eden kadınlardır. Bunlar yazıları, fikirleri, yakınlık besledikleri gruplar nedeniyle takibata maruz kalmışlardır. Diğer grup ise bu muhalefetlerini eyleme dökerek yurt dışına kaçan kadınlardır. Burada incelenen kadınların hususi eğitim almış olması, eğitim gördükleri mahfillerde her türlü fikrin tartışma zemini bulduğunu göstermektedir. Osmanlı Devleti’nin görünen eğitim kurumlarının dışında var olan sivil tahsil biçiminin yeniden gözden geçirilmesini de gerekli kılmaktadır.

Son Dönem Osmanlı Yemen’inde İstikrarsızlık ve Kıtlık

Recep Ali Abiş — 2024-06-30

Yemen vilayeti 1538’de merkeze bağlanması sonrasında aynı yüzyıl içerisinde yeni idareye karşı başlayan isyanların bastırılmasıyla geçti.Bu vilayette karışıklıklar 1635’e kadar devam etti, 1598-1635 isyanları neticesinde Osmanlı İmparatorluğu tarafından Yemen’in idaresi, yerel bir güç ve dini karaktere sahip liderler olan Zeydi imamlarının yönetimine bırakıldı. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yemen’de idareyi tekrardan tahsis etmesi ise 1848 gibi geç bir tarihte gerçekleşecektir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yemen’e tekrardan ilgi duymasının ana nedeni ise Süveyş Kanalının açılması sonrasında, önemli bir güzergâh haline gelen Kızıldeniz’e artan ilgi ile açıklanabilir. Emperyal güçlerin Kızıldeniz ve Umman Denizi kıyısındaki yerel kabile şefleri nezdinde yaptıkları girişimler, Osmanlı egemenliğiyle birlikte kutsal İslam şehirleri Mekke ve Medine’nin güvenliğini de tehdit etmekteydi. Osmanlı İmparatorluğu bölgeye tekrar egemen olmaya çalıştığında, 1848 yılından önce bölgelerinde bağımsız hareket eden küçük kabile şeyhlerinin yanında, güçlü Zeydi İmamı Yahya’yı ve yine atalarının Mağrib’te kurdukları İdrisî Devleti’ni, Asîr bölgesinde ihya etmeye çalışan Seyyid İdrisî ile mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu isyanların doruk noktası ise Seyyid İdrisî ve İmam Yahya’nın iş birliği ile 1908 yılında başlattıkları isyandı. 1911 yılında İmam Yahya ile İzzet Paşa arasında yapılan Dean Antlaşması ile isyan durdurulup, sükûnet sağlandı. İmam Yahya I. Dünya Savaşı sonuna kadar anlaşmaya bağlı kalmış olsa da Seyyid İdrisî’nin, yönetime karşı isyanları Osmanlı’nın burayı 1918 yılında terk etmesine kadar devam etti ve bu süreç içerisinde Türk-İtalyan Savaşı’nda, İtalya ile hareket ettiği gibi I. Dünya Savaşı’nda, İngilizler ile önce 1915 daha sonra 1917 anlaşmalarıyla ittifaklar kuracaktır.

Yeni Belgelerin Işığında Kıbrıs'ta Kanlı Noel

Simge Alan — 2024-06-30

16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilan edilmesiyle adadaki İngiliz egemenliği sona ermiştir. Yeni Cumhurbaşkanı III. Makarios, Cumhurbaşkanı Muavini Dr. Fazıl Küçük ile adadaki Türk ve Rum cemaatlerini birlikte yönetmeye başlamıştır. Yönetimdeki fikir ayrılıkları, 1961 yılında, vergi problemleri ve Türklerin kamu hizmetlerinde 70/30 oranında çalışma kanununu bulunmasına rağmen uygulanmaması gibi sebeplerle gerginlikler artmıştır.

30 Kasım 1963 tarihinde Makarios, anayasanın 13 maddesi ile ilgili değişiklik önermiştir. Bu değişiklikler, Türkleri adada bir azınlık olarak göstermiş ve Türk cemaati tarafından tepkiyle karşılanmıştır.

İki toplum arası gerginliğin zirvede olduğu bu dönemde 4 Aralık 1963 günü Baf Kapısında bulunan, Rumlarca ‘kahraman’ ilan edilen 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilan edilmesiyle adadaki İngiliz egemenliği sona ermiştir. Yeni Cumhurbaşkanı III. Makarios, Cumhurbaşkanı Muavini Dr. Fazıl Küçük ile adadaki Türk ve Rum cemaatlerini birlikte yönetmeye başlamıştır. Yönetimdeki fikir ayrılıkları, 1961 yılında, vergi problemleri ve Türklerin kamu hizmetlerinde 70/30 oranında çalışma kanununu bulunmasına rağmen uygulanmaması gibi sebeplerle gerginlikler artmıştır. 30 Kasım 1963 tarihinde Makarios, anayasanın 13 maddesi ile ilgili değişiklik önermiştir. Bu değişiklikler, Türkleri adada bir azınlık olarak göstermiş ve Türk cemaati tarafından tepkiyle karşılanmıştır. İki toplum arası gerginliğin zirvede olduğu bu dönemde 4 Aralık 1963 günü Baf Kapısında bulunan, Rumlarca ‘kahraman’ ilan edilen EOKA mensubu Markos Drakos heykeline saldırı gerçekleşmiştir. Saldırı failinin Türkler olduğu iddiası ile Rumlar, ‘Akritas Planını’ uygulamaya koymuştur. Kurulduğu günden beri yeraltında kalan TMT, Türkleri koruma amacıyla yer yüzüne çıkmıştır. 21 Aralık 1963 günü, Tahtakale mahallesinde 10 kişilik bir Türk grubunu aramaya tabi tutmak amacıyla durduran EOKA’lı Rumlar, Türkler tarafından direnişle karşılaşınca iki Türkü öldürmüşlerdir. Katliamlar günden güne bölgede artmıştır. Küçük Kaymaklı ve Kumsal bölgelerinde acımasızca öldürülen Türkler arasında Kıbrıs Türk Kuvvetleri alayında görevli Binbaşı Nihat İlhan’ın ailesi de vardır. Bu çalışmada, Kıbrıs Türkü’nün katledildiği tarihe ‘Kanlı Noel’ olarak geçen olay, döneminde Kıbrıs’ta Rumlar tarafından, Rumca çıkarılan Eleftheria ve sahibi EOKAcı Nikos Sampson olan İ Mahi gazeteleri incelenmiş ve Türk kaynakları ile karşılaştırılarak analiz edilmiştir.