Sınırda Diplomasi: Bulgaristan’ın I. Dünya Savaşı’na Giriş Sürecinde Sofya Sefareti ve Ali Fethi Bey

Özet

Coğrafi konumu bakımdan Bulgaristan, I. Dünya Savaşı’nda her iki muharip taraf için de çok önemliydi ve her iki taraf Bulgaristan’ı kendi tarafına çekmek için ona birtakım tavizler vermeye hazır görünüyordu. Savaşın başında tarafsızlığını ilan eden Bulgar Hükümeti, Osmanlı Devleti ve İttifak Devletleri ile ittifaka istekli görünse de özellikle muhalif partilerin kışkırtmalarıyla kamuoyunda İttifak Devletleri ve Osmanlı Devleti aleyhine bir tutum oluşmasından çekiniyor ve bu ittifaka yanaşmak istemiyordu.Berlin-Viyana-İstanbul bağlantısının kurulması için Bulgar Hükümeti’nin bu kaygısının giderilmesi gerekiyordu ve özellikle bu konuda Osmanlı Devleti’nden bir hayli fedakârlık bekleniyordu.

Osmanlı Devleti, Edirne’nin müdafaasını gerektiren arazi kendisinde kalmak üzere Bulgaristan ile yeni bir sınır hattının oluşturulmasına razı idi. Nitekim Osmanlı Devleti bu fedakârlığına karşılık Bulgaristan’dan; Osmanlı mühimmatını geçirmesi ve Bulgaristan’ın İttifak Devletleri safında harbe girmesini istemişti. Fakat Bulgaristan, özellikle Meriç Nehri’nden sadece kendisi istifade etmek istemiş ve Bulgaristan’ın bu isteği Türk-Bulgar görüşmelerinin neticeye ulaşmasını zorlaştırmıştı. Bununla birlikte Bulgaristan savaşa girmesine karşılık Kırklareli’nin de kendisine bırakılmasını istemişti. Bulgaristan’ın bu talepleri, Osmanlı Devleti’ni çok güç durumda bırakmıştı. Zira Doğu Trakya’nın doğrudan doğruya Bulgarların kontrolüne geçmesini sağlayan bu arazi, gelecekte Türk tarafı için Edirne’nin savunma imkânını ortadan kaldıracağı gibi batıdan gelecek bir istilaya karşı bu hattı müdafaaya imkân bırakmıyordu. Dolayısıyla Osmanlı Devleti, Kırklareli’nin dahil olduğu bir anlaşmayı kabul etmesi mümkün değildi ve müzakereler Osmanlı Devleti’nin teklif ettiği Midye-Enez hattı üzerinden sürdürülmüştür.

Bu çerçevede Bulgaristan’ın I. Dünya Savaşı’na giriş sürecini ele alan bu araştırma, söz konusu süreci Sofya Osmanlı Sefaret raporları ve sefaretin Hariciye Nezareti ile yaptığı diplomatik yazışmalar bağlamında ele almaktadır. İstifade edilen arşiv malzemesi, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki (BOA) Hariciye Siyasi Kısım (HR. SYS.) ve Sofya Sefareti (HR. SFR. 04.) tasniflerinin vesikalarından meydana gelmektedir. Arşiv vesikalarının yanında, Sofya askerî ataşesi Mustafa Kemal’in [Atatürk][1881-1938] Harbiye Nezareti ile Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği çeşitli konulara dair değerlendirmelerini içeren raporları, çalışmanın kapsamını oluşturan sürece önemli veriler sunmuştur.