İttihat Ve Terakki Hükümetlerinin Dış Politika Anlayışı (1913-1918)
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8060759Anahtar Kelimeler:
İttihat ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı Devleti, Almanya, İngiltere, Dış Politika, Cihan HarbiÖzet
Kanun-ı Esasi’nin yeniden yürürlüğe konulmasıyla birlikte başlayan ikinci meşrutî yönetim döneminde, başlangıçta dışarıdan yönlendirme şeklinde ortaya çıkan bir “denetleme”rolünü tercih eden İttihat ve Terakki Cemiyeti, Sait Halim Paşa ve Talat Paşa Sadaretleri dönemlerinde ise yönetimi doğrudan üstlenmiş, bu sebeple bu dönem“İttihatçı” hükümetler dönemi olarak anılmıştır. Cemiyetin kurucu felsefesini yansıtan; ekonomik ve siyasi bağımsızlığı hedefleyen, modern, seküler ve millî siyaset anlayışı, mezkûr dönemde takip edilen hariciye siyasetine zemin oluşturmuştur. İttihat Terakki Hükümetlerinin görevde bulunduğu zaman zarfında, uluslararası siyasete hâkim olan emperyalist anlayış ve bu anlayışın neticesi olarak yaşanan Umumi Harp süreci, harp öncesi dönem de dahil olmak üzere, devletler arasındaki ikili ve ittifaklar şeklinde tezahür eden çoklu diplomatik ilişkilerin seyrini belirlemiştir. Büyük Güçlerin, çeşitli vasıtalarla Osmanlı Devleti’nin iç işleyişine müdahalesinden rahatsız olan ve bunu mümkün olan en düşük seviyede tutmak isteyen Cemiyet, bilhassa denetleme iktidarları döneminde, kuruluş dönemi felsefesinden uzaklaşarak Büyük Güçler nezdinde bir ayrıma gitmeden destek arayışı içerisinde olmuş; doğrudan iktidarı döneminde ise kararlı ve askeri eylemciliği içerisinde barındıran bir dış siyaset yaklaşımını tercih etmiştir. II. Abdülhamit döneminde tercih edilen durağan denge politikasına karşılık gelen diplomasi anlayışından farklı olarak aktif ve kararlı bir diplomatik arayışın temsilcileri haline gelen İttihatçıların bu yaklaşımlarına, 93 Harbi ile başlayıp Trablusgarp ve Balkan Savaşları ile devam eden bir süreç sonrasında,ülke sınırlarının Anadolu coğrafyasına sıkışmasından kaynaklanan mecburiyetlerin yön verdiği hususu göz ardı edilmemelidir.Küresel sömürgecilik süreci sonrasında mali bakımdan oldukça gerisinde kaldıkları Büyük Güçlerin, kendi ülkelerinin menfaatleri doğrultusunda şekillendirdikleri aşikâr dış siyasetleri ve gizli gündemleri gereğince, ekonomik ve belki siyasi anlamda bağımsız bir Türk devletinin varlığına müsaade etmeyeceklerinin bilincinde olduğu anlaşılan Cemiyet, fikrî temayülünün iz düşümlerinin her hamlesinde görülebileceği diplomatik satranç titizliğinde ve kararlılığında bir dış politika yürütmüştür. Çalışmanın kaynaklarını başta telif-tetkik eserler olmak üzere İngiliz arşiv kayıtları oluşturmaktadır.
Referanslar
BİBLİYOGRAFYA
Arşiv Belgeleri
The National Archives, (TNA-FO)
FO, 371/2137, 71138
Telif-Tetkik Eserler
AĞAOĞLU, Azad, Rus Dışişleri Arşivinin Gizli Belgelerinde Osmanlı’nın Cihan Harbine Girişi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2018.
AHMAD, Feroz, “İttihat ve Terakki’nin Dış Politikası (1908-1919)”, Vatan Namus İttihad, (Ed. Hakan Boz) Gazi Kitabevi, Ankara 2021.
AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914) Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.
AHMAD, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme, çev. Fatmagül Berktay (Baltalı),Kaynak Yayınları, İstanbul 2021.
AKSAKAL, Mustafa, Harb-i Umumi Eşiğinde, çev. Ebru Kılıç, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Yayınları, Ankara 2014.
BABACAN, Hasan, Mehmet Talat Paşa 1874-1921, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
BALCIOĞLU, Mustafa, BALCI, Sezai, Rothschildler ve Osmanlı İmparatorluğu, Erguvani Yayınevi, Ankara 2021.
BARDAKÇI, Murat, Enver, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
BARDAKÇI, Murat, Mahmut Şevket Paşa’nın Sadaret Günlüğü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
BAYUR Y.Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2(4) Ankara 1991.
Cavit Bey, Meşrutiyet Ruznamesi, Haz: HasanBabacan- Servet Avşar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
CEBESOY, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyatı, İstanbul 1953.
Cemal Paşa, Hatıralar, Haz: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2021.
CENGİZ, Altay, Adil Hafızanın Işığında, Doğan Kitap, İstanbul 2014.
ÇOLAK, Mustafa, Komitenin Kahramanı Enver Paşa, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2019.
ÇOLAK, Mustafa, Komitenin Ruhu Talat Paşa, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018.
DAL, Dilara, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’na Girişi ve İngiliz Bahriye Misyonu”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2022 Bahar (36), s. 45-74.
DERİNGİL, Selim, Simgeden Millete, II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet, İletişim Yayınları, İstanbul 2019.
EMİROĞLU, Kudret,Tanin Gazetesi Başmakaleleri, 1 Ağustos 1908- 13 Nisan 1909, Hüseyin Cahit Yalçın, Ötüken Yayınları, İstanbul 2022.
ERDİNÇ, Erol Şadi,Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti Yargılamaları, Meclis-i Mebusan Soruşturması, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
FROMKİN, David, Barışa Son Veren Barış, çev: Mehmet Harmancı, Epsilon Yayınları, İstanbul 2018
HALE, William, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Londra 2000.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İletişim Yayınları, İstanbul 1986.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Preparation For a Revolution, Oxford UniversityPress, New York 2001
KALİGİAN, Dikran Mesrop, Taşnaklar ve İttihatçılar, çev: Deniz Mutlu Taşyürek, Aras Yayınları, İstanbul 2017.
KARABEKİR, Kazım, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Haz: Erhan Çiftçi, Kronik Kitap, İstanbul 2021.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt 9, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
KARPAT, Kemal, Türk Dış Politikası Tarihi, çev. Güneş Ayas, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
KAZGAN, Haydar, Galata Bankerleri, Orion Yayınevi, Ankara 2005.
KELEŞYILMAZ, Vahdet, “Belgelerle Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşına Giriş Süreci”, Erdem, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Cilt: 11 Sayı: 31, Ankara 1998.
KISSINGER, Henry, Diplomasi, çev. İbrahim Kurt, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1994.
KURAN, Ercüment, “Osmanlı-Rus İlişkileri Çerçevesinde Ermeni Sorunu (1912-1914)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 5, Ankara 1994.
KURŞUN, Zekeriya, “İbrahim Hakkı Paşa”, DİA, C. 21 İstanbul 2000.
MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
MUHTAR, Mahmut, Maziye bir Nazar, Ötüken Yayınları, İstanbul 1999.
MÜHLMAN, Carl, İmparatorluğun Sonu 1914, çev. Kadir Kon, Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
NOVİÇEV,A.D., Osmanlı İmparatorluğunun Yarı Sömürgeleşmesi, çev. Nabi Dinçer, Onur Yayınları, Ankara 1979.
ORTAYLI, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Dışişleri Örgütü”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I.Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
ORTAYLI, İlber, XIX. Asır Yakın Uzak Tarihimiz, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
ÖKE, M. Kemal, Siyonizm&Filistin Sorunu (1880-1923), Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
SANDER, Oral, Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1987.
SHAW, Standford J., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. çev: M. Harmancı, E Yayınları, İstanbul 1983.
TEKELİ, İlhan, İttihat ve Terakki Döneminde Dış Dünya ve Uygulanan Dış Politika, Cumhuriyetin Harcı, Cilt 1, Köktenci Modernitenin Doğuşu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
TOPRAK, Zafer, Bir Hayal Ürünü, İttihatçıların Türkleştirme Politikası,Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı 146, Şubat 2006.
TRUMPENER, Ulrich, Almanya ve Osmanlı İmparatorluğunun Sonu, Osmanlı İmparatorluğunun Sonu ve Büyük Güçler, (Ed. Marian Kent), Alfa Tarih Yayınları, İstanbul 2013
TRUMPENER, Ulrich, Germany and the Ottoman Empire, 1914-1918, Princeton UnivercityPress, Newe Jersey 1968
ÜNAL, Hasan, “Young Turk Assessments of International Politics, 1906-9”, MiddleEasternStudies, 1996, S. 32, No. 2 (Apr., 1996), s. 30-44.
WEBER, Frank, G. Eagles on the Crescent, Cornell University Press, 1970.
YALÇIN, Hüseyin Cahit, Talat Paşa,Yedigün Neşriyatı, İstanbul 1943.
YERASIMOS, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye II, Tanzimattan I. Dünya Savaşına, çev. Babür Kuzucu, Gözlem Yayınları, İstanbul 1975.
ZÜRCHER, Erik Jan, Millî Mücadelede İttihatçılık, çev. Nüzhet Salihoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul 1984.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Tarih Tetkikleri Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
