Son Dönem Osmanlı Yemen’inde İstikrarsızlık ve Kıtlık
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11478765Anahtar Kelimeler:
imam Yahya, Yemen, Seyyid İdrisi, kahve, Tarım, Türk-İtalya SavaşıÖzet
Yemen vilayeti 1538’de merkeze bağlanması sonrasında aynı yüzyıl içerisinde yeni idareye karşı başlayan isyanların bastırılmasıyla geçti.Bu vilayette karışıklıklar 1635’e kadar devam etti, 1598-1635 isyanları neticesinde Osmanlı İmparatorluğu tarafından Yemen’in idaresi, yerel bir güç ve dini karaktere sahip liderler olan Zeydi imamlarının yönetimine bırakıldı. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yemen’de idareyi tekrardan tahsis etmesi ise 1848 gibi geç bir tarihte gerçekleşecektir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yemen’e tekrardan ilgi duymasının ana nedeni ise Süveyş Kanalının açılması sonrasında, önemli bir güzergâh haline gelen Kızıldeniz’e artan ilgi ile açıklanabilir. Emperyal güçlerin Kızıldeniz ve Umman Denizi kıyısındaki yerel kabile şefleri nezdinde yaptıkları girişimler, Osmanlı egemenliğiyle birlikte kutsal İslam şehirleri Mekke ve Medine’nin güvenliğini de tehdit etmekteydi. Osmanlı İmparatorluğu bölgeye tekrar egemen olmaya çalıştığında, 1848 yılından önce bölgelerinde bağımsız hareket eden küçük kabile şeyhlerinin yanında, güçlü Zeydi İmamı Yahya’yı ve yine atalarının Mağrib’te kurdukları İdrisî Devleti’ni, Asîr bölgesinde ihya etmeye çalışan Seyyid İdrisî ile mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu isyanların doruk noktası ise Seyyid İdrisî ve İmam Yahya’nın iş birliği ile 1908 yılında başlattıkları isyandı. 1911 yılında İmam Yahya ile İzzet Paşa arasında yapılan Dean Antlaşması ile isyan durdurulup, sükûnet sağlandı. İmam Yahya I. Dünya Savaşı sonuna kadar anlaşmaya bağlı kalmış olsa da Seyyid İdrisî’nin, yönetime karşı isyanları Osmanlı’nın burayı 1918 yılında terk etmesine kadar devam etti ve bu süreç içerisinde Türk-İtalyan Savaşı’nda, İtalya ile hareket ettiği gibi I. Dünya Savaşı’nda, İngilizler ile önce 1915 daha sonra 1917 anlaşmalarıyla ittifaklar kuracaktır.
Referanslar
Kaynakça
Basılmış Arşiv Belgeleri.
Records of Yemen, Vol. IV (1872-1899), Vol. V (1900-1914), Vol. VI (1914-1923) (ed. Doreen Ingrams and Leila Ingrams), Archive Edition 1993.
Qatar Digital Library.
IOR/L/MIL/17/16/14
Hatırat, Kitap ve Makaleler
Ahmet İzzet Paşa. Feryadım. (2017). C.1, (S. İ. Furgaç,- Y Kanar, Haz.) İstanbul: Timaş Yayınları.
Abiş, R. A. (2021). I. Dünya Savaş’ında Kızıldeniz’de Osmanlı Adaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kütahya 2021.
Akalın, D. (2015). “Kızıldeniz’de Cibuti Üzerinden Yapılan Silah Kaçakçılığının Yemen’e Etkileri ve Osmanlı Devleti (1898-1914)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.34, S.58, s. 651-686.
Akalın, D. (2015). “Yemen’de Şeyh Said Adlı Arazi Çevresinde Osmanlı-Fransız Rekabeti (1868-1912)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, s.1-44.
Baldry, J. (1976). “al-Yaman and the Turkish Occupation 1849-1914”, Arabica, T.23, Fasc. 2 s.156-196.
Barlak, Y. (2013). Dinî ve Siyasî Yönden Osmanlı Devleti İdaresinde Yemen (1872-1909), Basılmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Baytar, F. H. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yemen’de Zeydi İmam Yahya’nın İsyanı (1904-1914), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Bury, G. W. (1915). Arabia Infelix or the Turks in Yamen, London: Macmillan and Co., Limited.
Cengiz, K. (2018) Birinci Dünya Savaş Arifesinde Nevahi-i Tis’a Meselesi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya
Çakar, S. (2019). Kızıldeniz’de İnsan ve Silah Kaçakçılığı (1890-1910), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Dresch, P. (1989). Tribes, Government and History in Yemen, Oxford: Clarendon Press.
Duysak, C. (2005). Osmanlı Belgelerine Göre Asîr Bölgesi’nde Seyyid İdrisî İsyanı ve Sonuçları (1908-1918), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Ekinci, İ. (2005). “Kızıldeniz’in Güneyinde Rekabet – Şeyh Said ve Fersan Adaları Meselesi”, Belleten LXIX, 255, TTK Yay., Ankara.
Farah, C. E. (2002). The Sultan’s Yemen, Nineteeth-CenturyChallenges to Ottoman Rule, London: I. B. Tauris & Co. Ltd.
Gökalp, Y. (2013). “Zeydiyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C 43, İstanbul.
Green, T. I. (1967). Italian Relations with Yemen, 1904-1912, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Deparment of History and Archaeology of the American University of Beyrut, Lübnan Beyrut.
Grohhmann, A. (1986). “Yemen”, İslam Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul.
İnönü, İ. Genç Subaylık Yıllarım, 1884-1918, (1997). (S. Selek, Haz.) İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi.
Korkmaz, M. (2012). XX. Yüzyıl Başlarında Kızıldeniz’de Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kurt, H. (2013). “Yemen”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C.43, İstanbul.
Polat, Ü. G. (2017). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yemen ile İlişkiler (1911-1938)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 33 (2): 96, s.113-154.
Polat, Ü. G. (2019). Türk-Arap İlişkileri, Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken (1914-1923), İstanbul: Kronik Kitap.
Robbins, R. R. (1939). “The Legal Status of Aden Colony and the Aden Protectorate”, The American Journal of International Law, Vol. 33, No. 4, s. 700-715.
Rumbeyoğlu Fahreddin ve Mehmed Nabi. (1334a). Aden ve Nevâhi-i Tis’a Meselesi, İstanbul: Matbaa-i Amire.
Rumbeyoğlu Fahreddin ve Mehmed Nabi. (1334b). Şeyh Said Meselesi, İstanbul: Matbaa-i Amire.
Rumbeyoğlu Fahreddin ve Mehmed Nabi. (1334c). Fersan Adaları Meselesi, İstanbul: Matbaa-i Amire.
Rüştü Paşa. Ah O Yemen’dir Yemen Hatıratı, (2004). (F. Yılmaz, Haz.) Ankara: Berikan.
Yaccob, A. R. (2012) “Yemeni opposition to Ottoman rule: an overview”, Proceedings of the Seminer for Arabian Studies, Vol. 42, Papers from fifth meeting of the Seminer for Arabian Studies held at the British Museum to 30 Jully 2011. S.411-419.
Yeşilyurt, Y. (2011). Yemen’de Osmanlı – İngiliz Mücadelesi (1871-1914), Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Weir, S. (2007). A Tribal Order, Politics and Law in the Mauntaims of Yemen, Texas: University of Texas Press.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Tarih Tetkikleri Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
