Askerî Tarih Belgelerine Göre Van’da Ermeni İsyanı Günlüğü

Özet

Van, coğrafi konumu itibariyle İran’a sınır ve kuzeyden Rusya’ya yakın bir vilayetti. Ayrıca vilayet merkezi, Ermeni nüfusunun en yoğun olduğu yerleşim yerlerinden biriydi. Dolayısıyla coğrafi konum ve nüfus faktörü Ermenilerin Van’da kolayca teşkilatlanmasına olanak tanımıştı. Bunun bir sonucu olarak da Osmanlı topraklarında Birinci Dünya Savaşı başladığı zaman vilayet dâhilinde bulunan Ermeniler topyekûn isyan etmişti. İsyan ilk olarak Aralık 1914’te Van’ın çeşitli bölgelerinde başlamış ve çevreden Van şehrine doğru yayılmıştı. Nitekim Van’da 20 Nisan 1915’de Ermeniler, Müslüman mahallelerine ateş açarak isyanı başlatmışlardı. Ermenilerle Osmanlı birlikleri arasında 26 gün şiddetli müsademeler olmuştu.  Bu müsademeler sırasında Müslümanların birçoğu katledilmişti. Arşiv belgelerine göre 17 Mayıs 1915’te Ermenilerin Van merkezde tatbik ettikleri bu katliamı tarih işitmemişti. 17 Mayıs’tan 18 Mayıs akşamına kadar Müslümanlara yönelik sahne-i kıtal devam etmiş ve Van’dan kaçamayan Müslümanların birçoğu baltalar ve testerelerle parça parça edilerek katledilmişti. Neticede 20 Mayıs 1915’te de Rus müfrezeleri Van’a girmişlerdi.İşgalle birlikte Van’dan yaklaşık 100.000 Müslüman da mülteci durumuna düşerek Bitlis istikametine göçe başlamıştı.

Çalışmada Ermenilerin Van şehrinde başlattıkları isyan, askerî tarih belgeleri (harp raporları) ışığında gün gün ele alınacak ve bu isyanın Müslümanlar ve Ermeniler üzerindeki etkileri ortaya konulacaktır. Çalışmanın ana kaynaklarını, Milli Savunma Bakanlığı Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi’ne ait belgeler, Ermenice kaynaklar ve literatürde yer alan çeşitli çalışmalar oluşturacak ve bu çalışmalar, mukayese yöntemiyle analiz edilerek çalışma ortaya konulacaktır.